آخرین نیوز: در دوره‌ی ساسانیان، در شرق استان اصفهان و در دل کویر ایران، شهری با هدف برقراری ارتباط بین جنوب و مرکز با شمال ایران ساخته شد که براساس نام محلی آن، «نارسینه» به معنی انارستان، اکنون آن را «انارک» می‌نامند.

به گزارش ایسنا، در فاصله‌ی 225 کیلومتری شهر اصفهان و حدود 400 کیلومتری تهران، شهر تاریخی انارک با مساحتی حدود 80 هکتار قرار دارد. به استناد کتیبه‌ی گچی مسجد «حاج محمدرضا» (اکنون چیزی از آن باقی نمانده است) که از قدیمی‌ترین آثار این شهر باستانی به‌شمار می‌آید، تاریخ پایان ساخت مسجد سال 1181 هجری قمری، یعنی اوایل دوره‌ی کریم‌خان زند و اواخر دوره‌ی شاه‌اسماعیل صفوی است، بنابراین تاریخ ساخت یا شکوفایی این شهر تاریخی را می‌توان دوره‌ی صفوی دانست.

درباره‌ی وضعیت این روستای تاریخی که به مرور با پیشرفت علم در حال شهر شدن است، یک کارشناس ارشد رشته‌ی مرمت آثار تاریخی به خبرنگار ایسنا توضیح داد: اکنون بافت تاریخی و منحصربه‌فرد شهر انارک، در معرض تخریب بسیار سریعی قرار گرفته و متأسفانه متروک شدن خانه‌ها نیز سرعت انهدام و حجم ویرانی آن را دوچندان کرده است.

حمید مظاهری تهرانی گفت: سقف بسیاری از خانه‌ها، بخصوص در دامنه و مناطق مرتفع‌تر فروریخته و بار آوار ناشی از آن، عامل خسارت زدن به بخش‌های سالم‌تر زیرین شده است. تجدید نشدن کاهگل پشت بام‌ها یکی از اصلی‌ترین عوامل تخریب این بناهای عمدتا خشتی است. بارندگی‌های سیل‌آسای چند سال گذشته نیز مزید بر علت شده است.

وی اظهار کرد: متأسفانه تعداد زیادی از بادگیر‌های معروف شهر انارک در سال‌های اخیر فروریخته است. همچنین ساخت‌وسازهای غیراصولی و خارج از الگو در قلب بافت و تخریب تعداد قابل توجهی از بناهای قدیمی و باارزش واقع‌شده در دامنه‌ی کوه با هدف ساخت نوعی معبر، لطمه‌های شدیدی به کالبد و زیبایی انارک وارد کرده و لازم است هرچه سریع‌تر توسط شهرداری و سازمان میراث فرهنگی متوقف یا کنترل شود.

او تأکید کرد: حفاری‌های تأسیسات شهری یکی از اصلی‌ترین عوامل سست و تخریب‌کننده‌ی پی ساختمان‌های قدیمی است که بسیاری از مردم را مجبور به انجام بازسازی‌های غیراصولی و نازیبا کرده است.

مظاهری با اشاره به انجام عملیات مرمت، استحکام‌بخشی و موزون‌سازی بخش‌هایی از بافت تاریخی شهر (در محور تعیین‌شده) در دو فاز توسط سازمان میراث فرهنگی در سال 1384، ادامه داد: در سال‌های اخیر، کاروانسرای انارک به همت شهرداری این شهر به‌طور کامل مرمت و بازسازی شد تا به‌عنوان مکانی اقامتی مورد استفاده قرار گیرد.

این مدرس دانشگاه معتقد است: تلاش‌های انجام‌شده در برابر اهمیت و عظمت این شهر تاریخی که روبه ویرانی می‌رود، کافی نیست. شهر تاریخی انارک نیازمند توجه، عزمی ملی و همه‌جانبه برای احیاست.

به اعتقاد او، شاید اکنون مفید‌ترین و ضروری‌ترین فرآیند نجات‌بخشی قابل توصیه، حفاظت پشت بام‌ها و بخش‌های باقی‌مانده در قالب اجرای پوشش کاهگل حفاظتی باشد تا علاوه بر حفظ شرایط موجود و جلوگیری از ادامه‌ی روند تخریب، فرصتی هرچند کوتاه برای ایجاد شرایط مناسب با هدف انجام عملیات فراگیر و اصولی مرمت و حفاظت برای شهر تاریخی انارک فراهم شود.

این کارشناس مرمت بیان کرد: به موازات کنترل و جلوگیری از تخریب‌های غیرمجاز و دست‌کاری‌های غیراصولی در بافت تاریخی، لازم است نظارت بسیار سختگیرانه‌ای بر ساخت‌وسازهای جدید در بافت قدیمی از نظر نوع مصالح، فرم و معماری اعمال شود. همچنین مستندنگاری و نقشه‌برداری کامل و دقیق از همه‌ی بخش‌های بافت، بناها و تزیینات موجود یکی از اصولی‌ترین و حیاتی‌ترین فرآیند‌هایی است که با توجه به روند فزاینده‌ی تخریب‌ها در بافت تاریخی انارک، اهمیتی قابل توجهی دارد.

مظاهری انارک را کلکسیونی غنی از هنر معماری و تزیینات کویری دانست که در آن، گونه‌های بدیع و نایابی از انواع بادگیر‌ها، پنجره‌های مشبک، درها و پنجره‌های چوبی و سردرهای خشتی و گچی، کتیبه‌های خشتی و گچی و بسیاری دیگر از عناصر معماری بافت و تزیینات با اصلی‌ترین شیوه‌های فنی (بخصوص کار با خشت، کاهگل و سیمگل) و متعلق به دوره‌های مختلف تاریخی اجرا شده‌اند.

او درباره‌ی بافت قدیمی انارک توضیح داد: در این بافت به‌طور کلی از معماری مناطق کویری الهام گرفته شده است. در این بافت دیوار‌ها خشتی و بلند و تا ارتفاعی محدود با روکشی از سنگ هستند که سقف‌های گنبدی، تاق و چشمه، قوسی و مسطح در معماری آن کاربرد فراوان دارد. حیاط خانه‌های اصیل معمولا آجرفرش و سنگ‌فرش است و اتاق‌ها تاقچه و رف‌های متعدد دارند. با توجه به صخره‌یی بودن منطقه، زیرزمین به‌ندرت در آن دیده می‌شود. بیشتر خانه‌ها بادگیر دارند و پشت بام‌ها مانند سایر مناطق کویری با چند لایه کاهگل پوشش داده شده‌اند.

وی اظهار کرد: گذر‌ها و مسیر‌های تردد از هیچ نظام هندسی‌ای پیروی نمی‌کند و این مسأله زیبایی و تنوع فوق‌العاده چشمگیری به بافت داده است. در فضای داخلی خانه‌ها نیز یک نوع فالبداهه‌سازی بر مبنای نیاز‌ها و شرایط زندگی به‌چشم می‌خورد، به نحوی که بیشتر خانه‌ها، اتاقک‌ها و پستو‌های متعدد و گاه گیج‌کننده‌ای دارند.

او ادامه داد: شهر قدیمی انارک از ابتدا در اطراف و دامنه‌ی چند کوه (صخره) ‌شکل گرفته و در گذشته، هفت محله‌ی «بیابانک»، «سرآب»، «بیک علی»، «قافله گاه»، «جویباره»، «عرب‌ها» و «پشت حصار» داشته است که تعدادی از آن‌ها اکنون ویران شده‌اند. در حال حاضر درست در کنار شهر تاریخی انارک، یک شهرک جدید ساخته شده است که از لحاظ اسلوب معماری و بافت، کوچک‌ترین شباهت یا سنخیتی با بافت قدیم ندارد که از آثار تاریخی متعدد و باارزش این شهر به مسجد «حاج محمدرضا»، «تکیه حسینیه»، «رباط انارک»، «رباط مشجری»، «عبادتگاه» یا «چهارطاقی نخلک» (اثری بی‌نظیر متعلق به دوره‌ی ساسانی) و نیز «حمام قدیمی انارک» (که در سال 1343 به‌طور کامل تخریب شد) می‌توان اشاره کرد.

مظاهری گفت: این شهر برج، بارو، قلعه و دروازه‌های متعدد داشته که اطراف شهر را به‌طور کامل فرامی‌گرفته و ساکنان انارک را در مقابل هجوم اشرار و راهزنان محافظت می‌کرده است. اکنون بخش‌های بزرگی از دیواره‌ی تاریخی شهر فروریخته یا به‌طور کامل نابود شده است. از برج‌ها، قلعه‌های متعدد و همچنین دیواره و حصار بلند و مشهور انارک که از جنس سنگ و گل و خشت بوده، اثر زیادی باقی نمانده است.

وی بیان کرد: انارک به‌لحاظ داشتن معادن فراوان و تنوع کانی‌ها یکی از چهار منطقه‌ی مهم کانی ایران محسوب می‌شود. اکنون از میان 46 معدن قدیمی انارک، فقط معدن سرب نخلک فعالیت مختصری دارد. این معدن یکی از قدیمی‌ترین معادن جهان است که براساس شواهد باستان‌شناسی، پیشینه‌ی هخامنشی دارد.

این کارشناس مرمت اضافه کرد: انارک کهن‌سال امروز با وجود همه‌ی زخم‌هایی که خورده، هنوز زنده است و بیش از هر چیز به مجالی برای ادامه‌ی حیات، فرصتی برای دیده شدن اصالت‌ها و ارزش‌هایش و البته التیام و مرمت بخش‌های آسیب‌دیده نیاز دارد.