گفتاری از حجةالاسلام فرح زاد

قسمت اول را اینجا ببینید

در قسمت قبلی دو عاملی که باعث میشود عذاب برزخ و قبر از زنان برداشته شود را یاد آور شدیم در این قسمت عامل سوم را بیان می کنیم

ج) بخشش مهریه به شوهر

گروه سوم از زنانى که خداوند عذاب قبر را از آنان برمى‏دارد و آنان را با حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ محشور مى‏کند، زنانى هستند که مهریه خود را به شوهر ببخشند: «اِمْرأَةٌ وَهَبَتْ صِداقَها»این، باز در عالم محبت و یگانگى عملى مى‏شود. در عالم یگانگى من و تو وجود ندارد. حق هر یک از این سه گروه است که این همه مقام و درجه به آنها بدهند.

قال النبى ـ صلى الله علیه و آله ـ : ثَلاثُ نِساءٍ یَرْفَعُ اللّه ُ عَنْهُنّ عَذابَ الْقَبْرِ وَ حَشَرَهُنَّ مَعَ فاطِمَةَ علیهاالسلام : اِمْرَأَةٌ صَبَرَتْ عَلى عُسْرِ زَوْجِها وَ امْرَأَةٌ صَبَرَتْ عَلى سُوءِ خُلْقِ زَوْجِها وَ امْرَأَةٌ وَهَبَتْ صِداقَها؛[5]خداوند عذاب قبر را از سه گروه از زنان برمى‏دارد و آنان را با فاطمه ـ سلام الله علیها ـ محشور مى‏سازد: زنى که با تنگ‏دستى شوهرش بسازد، زنى که بر بدخلقى شوهرش صبر کند و زنى که مهریه‏اش را به شوهرش ببخشد.

زیبابینى

یکى از بزرگان مى‏فرمود: ما پنج تا عیب داریم، خانم هم شش تا عیب دارد. روى هم مى‏ریزیم و زندگى مى‏کنیم. این طور نیست که آقا عیب دارد، ولى خانم بى‏عیب است، یا برعکس. نه شما بى‏عیب هستى و نه او. عیب‏ها را روى هم بریزید و با هم بسازید و زندگى خوشی داشته باشید. اصلاً عیب همدیگر را نبینید. با صفا و محبت با هم زندگى کنید. یکى از راه‏هاى عملىِ ایجاد صفا و محبت در زندگى همین است که عیب‏ها را نبینم، بلکه قشنگى‏ها و زیبایى‏ها را ببینم، بالاتر آن‏که همه را زیبا ببینم.

خداوند حاج آقا دولابى را رحمت کند! مى‏فرمود: خانه خودتان را خانه اهل بیت ـ علیهم السلام ـ به حساب بیاورید. یعنى مرد به قصد خدمت کردن به حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ به زنش خدمت کند و خانم هم به قصد حضرت امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ به شوهرش خدمت کند. به بچه‏هایشان هم به قصد امام حسن و امام حسین ـ علیهماالسلام ـ خدمت کنند. آن وقت ببینید آن خانه چه مى‏شود! آن خانه، خانه اهل بیت ـ علیهم السلام ـ مى‏شود. شیعیان جزء اهل‏بیت(ع) هستند.

آزار رسول خدا(صلى الله علیه و آله)

پیش از این گمان مى‏کردیم که اگر کسى حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ را اذیت کند، پیامبر خدا ـ صلى الله علیه و آله ـ را اذیت کرده است. بلکه باید گفت: اگر کسى یک مؤمن و دوست اهل بیت ـ علیهم السلام ـ را اذیت کند، آنان را اذیت کرده است. پیامبر خدا ـ صلى الله علیه و آله ـ فرمودند:

مَنْ آذى مُؤْمِناً فَقَدْ آذانى وَ مَنْ آذانى فَقَدْ آذَى اللّه َ عَزَّوَجَلَّ وَ مَنْ اَذَى اللّه َ فَهُوَ مَلْعُونٌ فِى التُّوراةِ وَالاِْنْجیلِ وَالزَّبورِ وَ الْفُرقانِ؛[6]هر کس مؤمنى را بیازارد، مرا آزرده است و کسى که مرا بیازارد، خداوند عزوجل را آزرده است و کسى که خدا را بیازارد، در تورات و انجیل و زبور و فرقان (قرآن) ملعون شمرده شده است.

اگر این خانم شوهرش را اذیت کند، امام زمان ـ علیه السلام ـ را اذیت کرده است. اگر مرد خانم و مادرش را اذیت کند، کنیز حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ را اذیت کرده است، بلکه آن حضرت را اذیت کرده است. آیا ما حاضر به آزار و اذیت آنها هستیم؟ اگر این فرهنگ براى ما جا بیفتد، دست و پایمان را جمع مى‏کنیم. اگر دریابیم که همه هستى به هم گره خورده است و آزار یا شادمان کردن یک انسان مؤمن در حقیقت آزار و یا شادمان نمودن اولیای خدا و حق تعالى است، در رفتار ما بسیار تأثیرگذار است. یعنى اثر اعمال ما به اولیاى حق و بلکه مستقیماً به حق تعالى برمى‏گردد.

گستره وجودى امام(علیه السلام)

باید بدانیم که عالم یک انسان بیشتر نیست. حاج آقاى دولابى مى‏فرمودند: «براى من یقینى شده است که همه عالم براى من یک انسان است و آن هم امام زمان ـ علیه السلام ـ است. همه هم، اعضا و جوارح آن امام هستند. این جمله مهم زیارت جامعه را خوانده‏ایم:

اَجْسادُکُمْ فِى الاَْجْسادِ وَ اَرْواحُکُم فِى الاَْرْواحِ وَ اَنْفُسُکُم فِى النُّفُوسِ؛ جسدهاى شما در اجساد و روح‏هاى شما در ارواح و نفس‏هاى شما در نفوس ماست.

یعنى این بدن‏ها مال امام(ع) است، حتى بدن بدها. اگر این فرهنگ جا افتاد که یک حقیقت بیشتر در عالم نیست، به گونه‏اى دیگر عمل مى‏کنیم. هر چه در عالم هست از شعاع و نور وجود انسان کامل است.

گفت پیغمبر که اجزاء منید جزء را از کل چرا برمى‏کنید

جزء از کل قطع شد بیکار شد دست از تو قطع شد مردار شد

خداى تعالى امامان ما را ظهور خود مى‏داند و شیعیان و دوستانشان را شعاع وجود آنها. امام باقر ـ علیه السلام ـ در ذیل آیه شریفه «وَ ما ظَلَمُونا وَ لکِنْ کانُوا اَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ»[7]فرمودند:

اِنَّ اللّهَ اَعْظَمُ وَ اَعَزُّ وَ اَجَلُّ وَ اَمْنَعُ مِنْ اَنْ یُظْلَمَ وَ لکِنَّهُ خَلَطَنا بِنَفْسِهِ فَجَعَلَ ظُلْمَنا ظُلْمَهُ وَ وِلایَتَنا وِلایَتَهُ؛[8]در حقیقت خداوند بزرگ‏تر و عزیزتر و بلندمرتبه‏تر و مانع‏تر است از این که مورد ظلم قرار گیرد؛ و لکن خداوند ما را با خودش مخلوط و ممزوج کرده است. از این رو ظلم به ما را ظلم به خود دانسته و ولایت ما را ولایت خود.

تعبیر «خَلَطَنا»تعبیر بسیار زیبایى است. حق تعالى ائمه بزرگوار ما را با خود یکى مى‏داند؛ یعنى آن بزرگواران ذوب در حق شده‏اند. مستقلاً از خود چیزى ندارند. هر چه هست، ظهور حق تعالى است. لذا فرمودند:

مَنْ اَحَبَّکُمْ فَقَدْ اَحَبَّ اللّهَ وَ مَنْ اَبْغَضَکُمْ فَقَدْ اَبْغَضَ اللّهَ وَ مَنِ اعْتَصَمَ بِکُمْ فَقَدِ اعْتَصَمَ بِاللّهِ؛[9]کسى که شما را دوست بدارد، البته خدا را دوست داشته است و کسى که با شما دشمنى ورزد، در حقیقت با خدا دشمنى کرده است و کسى که به شما پناه برد، به طور حتم به خدا پناه برده است.

به قولا مولانا :

دیده‏اى خواهم سبب سوراخ کن  تا سبب را برکند از بیخ و بن

دیده‏اى خواهم که باشد شه شناس تا شناسد شاه را در هر لباس

این همه آوازه‏ها از شه بود             گر چه از حلقوم عبدالله بود

از پیامبر گرامى اسلام روایت شده است :

مَنْ ماتَ وَ لَمْ یَعْرِفْ اِمامَ زَمانِهِ ماتَ میتَةً جاهِلیَّةً؛[10]کسى که بمیرد و امام زمان خویش را نشناسد، به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است.

اگر از انسان کامل بریده و قطع شدیم و او را نشناختیم، مرگ جاهلیت نصیبمان خواهد شد. حیات مادى و معنوى ما در پرتو امامان ماست. هم فیض ظاهر و مادى ما از امام است. چنان که امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمودند:

لَوْ لا فِى الاَْرْضِ مِنّا لَساخَتِ الاَْرْضُ بِاَهْلِها؛[11]اگر در روى زمین کسى از ما نباشد، زمین اهل خود را فرو مى‏برد.

و هم حیات معنوى ما از امام است. اگر سرچشمه حیات معنوى و هدایت را پیدا نکنیم و به آن متصل نشویم، گمراهیم. در دعاى زمان غیبت چنین مى‏خوانیم:

اَللّهُمَّ عَرِّفْنى نَفْسَکَ فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنى نَفْسَکْ لَمْ اَعْرِفْ نَبِیَّکَ، اَللّهُمَّ عَرِّفْنى رَسُولَکَ فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنى رَسُولَکَ لَمْ اَعْرِفْ حُجَّتَکَ اَللّهُمَّ عَرِّفْنى حُجَّتَکَ فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنى حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دینى؛[12]خدایا، خودت را به من بشناسان؛ که اگر خودت را به من نشناسانى، پیامبرت را نشناخته‏ام. خداوندا، رسولت را به من معرفى نما؛ که اگر رسولت را به من معرفى نکنى، حجت تو را نشناخته‏ام، خداوندا! حجت خود را به من بشناسان؛ که اگر حجت خود را به من نشناسانى، از دینم گمراه مى‏شوم.

اهانت به دوستان امام(علیه السلام)

امام صادق ـ علیه السلام ـ به گروهى فرمودند: چرا به ما اهانت مى‏کنید و ما را سبک مى‏شمارید؟! یک نفر به امام گفت: به خدا پناه مى‏بریم از این‏که به شما اهانت کنیم و شما را سبک بشماریم! امام فرمود: تو یکى از همان‏ها هستى که به ما اهانت کردى! دست و پاى خودش را جمع کرد و گفت: من به خدا پناه مى‏برم که به شما اهانت کنم! کى اهانت کردم؟ فرمود: وقتى به سفر حج مى‏رفتى، در بین راه یکى از دوستان ما پیاده بود، در راه مانده بود. التماس کرد که مرا سوار کن. چرا سوارش نکردى؟ تو به آن دوست ما استخفاف کردى. در حقیقت به من اهانت کردى.

وَ مَنِ اسْتَخَفَّ بِمُؤْمِنٍ فبنا اسْتَخَفَّ وَضَیَّعَ حُرْمَةَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ؛[13]کسى که مؤمنى را سبک بشمارد، ما را سبک شمرده و حرمت خدا را ضایع کرده است.

یعنى فرقى نمى‏کند؛ اگر من به دست شما زدم، در حقیقت به شما زده‏ام؛ چون دست شما جزء شماست. دوستان و شیعیان اهل‏بیت ـ علیهم السلام ـ در حقیقت جزء آنها هستند. اگر به جزء اهانت کردى، در حقیقت به کل اهانت کرده‏اى!

بالاتر این که خداوند فرموده است :

مَنْ اَهانَ لى وَلیًّا فَقَدْ بارَزَنى بِالْمُحارَبَةِ وَ دَعانى اِلَیْهِ؛[14]

کسى که به دوست من اهانت کند، اعلام جنگ با من کرده است و مرا به مبارزه دعوت کرده است.

این تعبیر، تعبیر بسیار تندى است. در حقیقت اهانت و آزار دوستان خدا در حکم جنگ با خداست. این بینش، انسان را از بسیاى از خطاها بازمى‏دارد.

هزار بار پیاده گر طواف کعبه کنى قبول حق نشود گر دلى بیازارى

روى خوش و محبت در خانه

یکى از سفارش‏هاى حاج آقاى دولابى این بود که هر وقت مى‏خواهید از خانه بیرون روید، از اهل خانه و از پدر و مادر یا همسر و فرزندان، با روى خوش جدا شوید. بگویید: کارى ندارید؟، چیزى نمى‏خواهید؟ با عافیت و دل خوش از خانه بیرون بروید. اهل خانه را شاد کنید. درست خداحافظى کنید. در این صورت تا زمانى که بیرون خانه هستید، یا در مسافرت به‏سرمى‏برید، خوش هستید و دست خدا به همراه شماست. مبادا با قهر و اخم و ناراحتى از اهل خانه جدا شوید! حتماً با خداحافظى و صلح و صفا بیرون روید. مى‏فرمودند: «من وقتى مى خواهم از خانه بیرون بروم، حاج خانم مى‏آید و یک پارچه‏اى برمى‏دارد و کفش‏هاى من را پاک مى‏کند و مى‏گوید: حاج آقا جونم، حاج آقا جونم، قربونت برم! از این بهتر شوهرى در عالم نیست! بعد هم مى‏گوید: حاج آقا جون بده بیاید. با چند تا تعریف جیب‏هاى ما را خالى مى‏کند. هر کس باشد، دستش در جیبش مى‏رود. ما راهش را بلد نیستیم. اگر از فولاد هم باشى، با محبت زمین مى‏خورى. اگر سنگ هم باشى، با محبت ذوب مى‏شوى. هیچ چیز مثل محبت انسان را زمین نمى‏زند. اگر خانم محبتش بیشتر باشد، او غالب مى‏شود و اگر آقا محبتش زیادتر باشد، او غالب است.

آن که محبتش بیشتر است

روایاتى که در باب محبت دو مؤمن آمده است، جالب است! مى‏فرماید: دو مؤمن وقتى به هم مى‏رسند، اول سلام، بعد از آن مصافحه و سپس معانقه مى‏کنند. معانقه یعنى چسبانیدن گردن به گردن. یعنى گردن‏ها داخل هم برود و سینه ها محکم به هم بچسبد. بنابراین، در مرحله اول باید سلام کرد. کسانى که دوستى‏شان بیشتر است، مصافحه مى‏کنند، یعنى با یکدیگر دست مى‏دهند. مستحب است مقدارى فشار دهند، نه زیاد که اذیت شوند. افراط و تفریط نشود. یک مقدار که فشار مى‏دهید، یعنى من دوستت دارم.

روایات عجیبى در باب مصافحه آمده است. فرمودند: مصافحه، گناهان دو طرف را مثل برگ خزان مى‏ریزد.[15]خداوند آن‏قدر مصافحه را دوست دارد که فرموده‏اند:

اَدْخَلَ اللّهُ یَدَهُ بَیْنَ اَیْدیهِما؛ خداوند دستش را داخل دست‏هاى آن دو نفر مى‏کند.

خیلى عجیب است! دو تا مؤمن وقتى با هم یگانه مى‏شوند، آن‏قدر خداوند این عمل را دوست دارد که مى‏فرماید: من هم به میان شما مى‏آیم. خداوند میان این دو نفر است که با هم دست داده‏اند. خدا با کدام یک مصافحه مى‏کند؟

فَصافَحَ اَشَدُّهُما حُبّاً لِصاحِبِهِ؛[16]خداوند با آن دوستى مصافحه مى‏کند که محبتش بیشتر است.

این قاعده را درباره زن و شوهر هم اجرا کنید. اگر خانم محبتش بیشتر باشد، خدا و پیامبر و امام زمان با او هستند و اگر آقا محبتش بیشتر است، خوبان عالم هم همان طرف صف مى‏بندند.

صد رحمت الهى

در روایت دیگرى آمده است: هنگامى که دو انسان مؤمن با همدیگر مصافحه مى‏کنند، خداوند صد رحمت نازل مى‏کند؛ نود و نه رحمت نصیب کسى است که محبتش بیشتر است و یک رحمت براى طرف مقابل است.

حاج آقا مثال مى‏زدند و مى‏فرمودند: دو نفر مى‏خواستند هفت تا سیب را بین خودشان تقسیم کنند. یکى از آن ها خیلى رند بود. یکى را گذاشت طرف مقابل و یکى دیگر را طرف خودش و همین طور تقسیم کرد تا یکى باقى ماند. گفت: اگر این یکى باقی‏مانده را به تو بدهم، خودم ناراحت مى‏شوم و اگر بردارم، تو ناراحت مى‏شوى؛ پس هر هفت تا سیب مال من. این تقسیم‏هاى اهل دنیاست.

گاهى در معنویات هم این‏گونه است. مثلاً شما سلام مى‏کنى، نود و نه ثواب به شما مى‏دهند و به طرفى که جواب داده است و جوابش هم واجب بوده است، یک ثواب مى‏دهند، اگر نگوییم که آن یکى هم منشأش شما بودى و آن یکى هم مال شماست. بیاییم در معنویات هر هفت تا را به جیب بزنیم. براى سلام کردن که مستحب است، نود ونه ثواب مى‏دهند، ولى براى جواب که واجب است، یک ثواب. در مصافحه هم آن‏ که محبتش بیشتر است، نود و نه رحمت نصیبش مى‏شود و کسى که محبتش کمتر است، یک رحمت شامل حالش مى‏شود.

هدیه و سوغات براى اهل خانه

از خانه که بیرون مى‏روید با صلح و صفا بیرون بروید. وارد خانه هم که مى‏شوید، سعى کنید هدیه یا چیزى بخرید و بیاورید. به خصوص وقتى که از سفر باز مى‏گردید، دست خالى برنگردید. شاید سوغات سفر شبهه وجوب داشته باشد. سوغات، به خصوص براى بچه‏ها مایه دلخوشى است. مدت‏ها فراق کشیده است تا این که براى او سوغاتى بیاورند. اگر دست خالى برگردى، مى‏دانى بر سر این بچه چه آورده‏اى؟! از این کار دلش مى‏شکند.

در روایات آمده است: در بازگشت از سفر سوغات بیاورید، هر چند یک سنگ باشد.[17]دست خالى نباشید. براى همسر، بچه‏ها، پدر و مادر و رفیق هدیه‏اى بیاورید. الحمدلله ایرانى‏ها به این سنت عمل مى‏کنند و سنت خوبى است.

مشکلات را به خانه نبرید

یکى دیگر از امورى که باید درباره خانواده مراعات کرد، این است که غم و غصه‏ها و ناراحتى‏هاى بیرون را همان پشت در خانه بگذارید و بعد وارد خانه شوید. ناراحتى‏هاى بیرون را به خانه نبرید. و این مسأله بسیار مهمى است. اگر من بیرون از خانه با کسى دعوا کرده‏ام، کم آورده‏ام، جروبحث سیاسى کرده‏ام و ناراحتم، اینها را نباید بر سر زن و بچه خالى کنم. اینها را باید همان بیرون خانه خالى کنم. خودم را تخلیه کنم و با آرامش و روى باز به خانه بیایم.

در مجله‏اى مى‏خواندم که خانمى با همسر مقام معظم رهبرى مصاحبه کرده بود که مثلاً شما چطور زندگى مى‏کنید. خیلى عجیب است که ایشان در زندگى خانوادگى خیلى خودمانى است و یک زندگى بسیار ساده‏اى دارد، حتى براى خانمش دکتر نمى‏آورد. یک بار ایشان پیش دکتر رفته بود. دکتر از روى قرائنى شک کرده بود که ایشان ارتباطى با مقام معظم رهبرى دارد. پرسیده بود: شما کیستید؟ گفته بود: من خانم مقام معظم رهبرى هستم. پرسیده بود: چرا به همراه کسى نیامده‏اید؟ گفته بود: آقا گفته‏اند باید مثل بقیه مردم زندگى کنید و هیچ امتیازى براى خود قائل نشوید. حتى براى زایمان به یک زایشگاه معمولى رفته بودند. روى این خیلى پافشارى دارند که زندگى آنها ساده و در حد معمول، حتى زیر حد معمول باشد.

در آن مصاحبه گفته بودند: آقا کارشان خیلى زیاد است؛ بحران‏هاى سیاسى، مشکلات دنیا، مسائل اقتصادى مردم و مشکلات مملکت. اما وقتى وارد خانه مى‏شوند، حتى یک کلمه از این مشکلات را مطرح نمى‏کنند. خانه به جاى خود، کار و فعالیت هم به جاى خود.

وارد خانه که مى‏شوید ناراحتى هاى بیرون را تخلیه کنید و با دل صاف و زلال، و با استغفار و محبت وارد خانه شوید.

مجالست با خانواده

مرحوم علامه طباطبایى مى‏فرمود: «رفتار خوب و خوش با همسر سیر و سلوک است.» ایشان وقتى از درس و بحث و مطالعه فارغ مى‏شدند، مى‏نشستند و با اهل خانه و عیال خود گپ مى‏زدند. خوش و بش داشتند. پیامبر خدا(ص) فرمودند:

جُلُوسُ الْمَرْءِ عِنْدَ عِیالهِ اَحَبُّ اِلَى اللّهِ تَعالى مِنِ اِعْتِکافٍ فى مَسْجِدى هذا؛[18]این که مرد در کنار خانواده‏اش بنشیند، از اعتکاف در مسجد من (مسجد النبى) محبوب‏تر است.

 روایت خیلى عجیبى است! اعتکاف در مسجدالنبى(ص) چیزى است که همه آرزوى آن را دارند. همین در کنار خانواده نشستن و با آنان گفت‏وگو کردن، ارزشش بالاتر از اعتکاف در مسجد پیامبر(ص) است. مرحوم علامه فرموده بودند: من گاهى که مى‏خواهم از منزل بیرون بروم، اول مى‏روم ببینم خانم کارى ندارد. اگر کار داشت صرف نظر مى‏کنم. متقابلاً ایشان هم بسیار مراعات ما را مى‏کند. گاهى براى من یک چاى مى‏آورَد و با محبت جلوى من مى‏گذارد و مى‏گوید: حاج آقا خسته نباشى. مى‏فرمودند: من خیلى مدیون خانمم هستم.

گوهر گران قیمت

مرحوم آقاى دولابى مى‏فرمود: «من یک وقتى به دیدن مرحوم آقاى سید محمد حسین تهرانى(علامه تهرانى) که از شاگردان علامه طباطبایى بود رفتم. ایشان مى‏گفت: زمانى که خانم علامه طباطبایى فوت کرده بود، براى مرحوم علامه نامه‏اى نوشتم و فوت همسرشان را تسلیت گفتم. ایشان در پاسخ نامه بسیار از خانمش تعریف کرده بود. فرموده بود: من گوهر گران قیمتى را از دست دادم. خانم من در درس و تفسیر و کار و سیر و سلوک من شریک بود. وضع خانه را براى من مرتب مى‏کرد. اگر حس مى‏کرد من مهمان دارم، همه وسائل را براى من آماده مى‏کرد. اگر مى‏خواستم مسافرت بروم، وسایل سفر را مهیا مى‏نمود و مى‏گفت برو. یعنى همه‏اش ایثار و فداکارى بود. مرحوم علامه طباطبایى پس از فوت ایشان مدت‏ها افرادى را به حرم حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ مى‏فرستادند تا به نیابت از ایشان زیارت کنند.

خدمت به همسر

مرحوم آیت‏اللّه احمدى میانجى از دفتر یکى از مراجع براى پاسخ به پرسش‏ها براى حج دعوت شدند؛ یک دعوت مجانى. ولى ایشان گفتند: من نمى توانم بیایم، عذر دارم. فرزندان ایشان گفتند: همه آرزو دارند به حج بروند. شما را مجانى و با احترام مى‏برند و پذیرایى هم مى‏کنند. فرمودند: مادر شما مریض است. در خانه نمى‏تواند همه کارهایش را انجام دهد. در بعضى از کارهایش باید به ایشان کمک کنم. گفتند: ما همه کارهاى مادرمان را انجام مى‏دهیم. گفتند: بعضى از کارهاست که ممکن است از شما خجالت بکشد، من از همه محرم‏تر هستم. ببینید ایشان خدمت کردن به خانم را از حج رفتن مهم‏تر مى‏بیند.

این مطلب را دست‏کم نگیرید. ما گاهى سوراخ دعا را گم مى‏کنیم. گاهى مى‏بینى که حج و کربلاى شما این است که به خانم و بچه‏ها و پدر و مادر برسى. با این کار خدا را خشنود کرده‏اى. گاهى انسان با دور خانه خدا چرخیدن از صاحب‏خانه جدا شده است. ما باید دور صاحب‏خانه بچرخیم، نه دور خانه.

کعبه یک سنگ و نشانى است که ره گم نشود حاجى احرام دگر بند ببین یار کجاست